W dniu 12 marca 2022 r. Prezydent RP podpisał wyczekiwaną od momentu rozpoczęcia agresji militarnej Rosji na Ukrainę ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Ustawa weszła w życie z dniem 12 marca 2022 r. z mocą wsteczną obowiązującą od dnia 24 lutego 2022 r. Przewiduje ona szczególne rozwiązania i uprawnienia dotyczące uproszczonej legalizacji pobytu, zatrudnienia oraz korzystania z usług publicznych dla osób uciekających z kraju ogarniętego wojną na Ukrainie. Poniżej przedstawione zostaną najważniejsze założenia dotyczące legalizacji osób podlegających specustawie.
Zakres podmiotowy ustawy
Ustawa określa szczególne zasady zalegalizowania pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:
- obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa nie wcześniej niż 24 lutego 2022 r. oraz
- małżonków obywateli Ukrainy, o ile przybyli oni na terytorium RP bezpośrednio z Ukrainy w związku z tamtejszymi działaniami wojennymi
Legalizacja pobytu
Najważniejszym rozwiązaniem specustawy dotyczącej pomocy Ukrainie jest zagwarantowanie, że jeżeli obywatel Ukrainy przybył legalnie na terytorium RP bezpośrednio z Ukrainy po 24 lutego 2022 r. oraz deklaruje zamiar pozostania w Polsce, jego pobyt uznaje się za legalny w okresie 18 miesięcy licząc od dnia 24 lutego 2022 r. (nie zaś od daty przekroczenia granicy) – tj. do 24 sierpnia 2023 r.
Uprawnienie do legalnego pobytu może natomiast wygasnąć wcześniej w przypadku wyjazdu obywatela Ukrainy z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres powyżej 1 miesiąca.
Pobyt nie zostanie natomiast zalegalizowany na powyższych zasadach, jeśli obywatel Ukrainy posiada:
- zezwolenie na pobyt stały lub czasowy
- status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą
- status rezydenta długoterminowego UE
- zgodę na pobyt tolerowany
a także gdy:
- złożył wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej lub taki zamiar złożenia wniosku zdeklarował
(z chwilą wycofania tego wniosku lub deklaracji o zamiarze jego złożenia możliwe staje się skorzystanie z uproszczonej legalizacji.)
Osoba spełniająca warunki wskazane w powyższej ustawie nie ma obowiązku składania wniosku o legalizację pobytu ani o ochronę tymczasową, gdyż przysługuje im ona z mocy prawa. Konieczna jest natomiast rejestracja przyjazdu na terytorium RP:
- na granicy podczas kontroli granicznej przez komendanta placówki Straż Granicznej lub
- poprzez osobiste złożenie wniosku w dowolnym urzędzie gminy o nadanie numeru PESEL w terminie 60 dni od dnia przekroczenia granicy. W przypadku osoby nieposiadającej pełnej zdolności do czynności prawnych wniosek składa przedstawiciel ustawowy.
Numer PESEL nadawany jest przez potwierdzenie tożsamości obywatela Ukrainy dokumentem podróży, Kartą Polaka lub innym dokumentem ze zdjęciem, a w przypadku dzieci również aktem urodzenia. Ponadto, razem z nadaniem numeru PESEL istnieje możliwość założenia Profilu Zaufanego. Do wniosku dołączana będzie również fotografia osoby, której numer PESEL jest nadawany i pobrane zostaną jej odciski palców.
Nadanie numeru PESEL pozwala obywatelom Ukrainy na skorzystanie z szeregu usług publicznych, między innymi z opieki medycznej, edukacji czy uzyskania wszelkich świadczeń socjalnych.
Specustawa przewiduje także uproszczoną ścieżkę zatrudniania obywateli Ukrainy. Pracodawca, który będzie chciał zatrudnić obywatela Ukrainy, w pierwszej kolejności musi upewnić się, że kandydat na pracownika przebywa w Polsce legalnie. Następnie zobowiązany jest do powiadomienia za pośrednictwem praca.gov.pl. powiatowego urzędu pracy o przyjęciu takiej osoby do pracy Powiadomienie powinno być przekazane do powiatowego urzędu pracy właściwego ze względu na siedzibę firmy lub miejsce zamieszkania podmiotu powierzającego pracę w ciągu 14 dni od dnia podjęcia przez obywatela Ukrainy pracy.
Co więcej, obywatele Ukrainy, których pobyt zostanie zalegalizowany na podstawie specustawy i którzy uzyskali numer PESEL, będą mogli podejmować i wykonywać działalność gospodarczą na terytorium Polski na takich samych zasadach jak obywatele polscy.
Obywatele Ukrainy będą mogli również, zgodnie z przepisami specustawy, zarejestrować się także w powiatowych urzędach pracy jako osoby poszukujące pracy lub bezrobotne, a także będą mogły korzystać z usług rynku pracy na analogicznych zasadach, jak polscy obywatele.
Pobyt czasowy
Obywatele Ukrainy, których pobyt w Polsce będzie legalny na podstawie specustawy po upływie 9 miesięcy lecz nie później niż do dnia 24 sierpnia 2023 r. będą mogli wnioskować o udzielenie im pozwolenia na zezwolenie na pobyt czasowy w specjalnej uproszczonej procedurze wprowadzonej na podstawie ustawy. Wniosek ten obywatele Ukrainy będą mogli składać do wojewody właściwego ze względu na swoje miejsce pobytu. Pozwolenie na pobyt czasowy będzie wydawane jednorazowo na okres 3 lat, licząc od dnia wydania decyzji oraz pozwalać będzie zarówno na pobyt jak i wykonywanie pracy na terytorium RP bez konieczności uzyskania dodatkowego zezwolenia na pracę.